Publiusz Owidiusz Naso. W 2000-ną rocznicę pobytu antycznego poety wśród Geto- Sarmatów.

 |  Written by Adam  |  0
Wersja do wydrukuSend by emailPDF version

 „Cokolwiek robisz, rób dobrze i patrz końca” - Owidiusz

Ryc. domniemany grób poety w Każangródku, wg http://news.21.by/2009/03/05/173419.html

 

Wiele podań i poleskich mitów donosi o pobycie historycznej postaci, rzymskiego poety Owidiusza Nazo (Publius Ovidius Naso, 43 p. n. e. — 17 n. e.), w okolicach Polesia. Nie tylko autor Michał Wiszniewski widzi rzymskiego poetę Owidiusza, istotnie zesłanego w 8 r.n.e. za granicę, na krańce ówczesnej cywilizacji, jako posiadacza zamku na Polesiu. Choć z treści dawnych relacji wynika że był on wysłany do Tomis, bardziej na południe, u wybrzeży Morza Czarnego, owe doniesienie warte jest rozważenia, zwłaszcza że medal Ovidio et Terentio wymieniony przez T. Narbutta jako jedno z pińskich znalezisk, jest jakąś poszlaką archeologiczną, choć znaną tylko z relacji. Nie wiadomo jednak skąd, w odległym Polesiu miałoby się wziąć to znalezisko, jak też i góra, uroczysko po dworze lub zamku oraz jezioro, nazwane od imienia poety? Encyklopedie internetowe na temat obecności Owidiusza na ziemiach słowiańskich wymieniają fakt obecności na Polesiu kilku wzgórz zwanych górami lub wzgórzami Owidiusza. Losem Owidiusza, mającego żyć ongiś w „polskiej prowincji" żywo interesowało się wiele osób, nawet Jan Zamoyski będąc nad tzw. „Owidiuszowym Jeziorem" lub Bagnem Owidiuszowym (Palus Ovidiana), wówczas już terenem bagnistym, nad którym ongiś, w czasach gdy było jeziorem, miał mieszkać ów poeta.

bgbdfgf

A. Werner, Owidiusz Naso, cc wikipedia

Doniesienia o wygnaniu Test

W 8 roku n.e. poeta został zmuszony do przerwania pracy i opuszczenia Rzymu w wyniku decyzji Augusta skazującej go na bezterminową relegację - jako miejsce emigracji podaje się Tomis, identyfikowane współcześnie, nie wiadomo czy poprawnie, z Konstancą nad Morzem Czarnym. Nie wiadomo czy wygnanie istotnie miało miejsce akurat do Tomis, współcześni mu autorzy napisali jedynie dwie wzmianki z których można domniemywac o wypędzeniu poety, i nie wspomina o nich żadne inne źródło poza własnymi relacjami poety- wg jego własnej relacji był niechętnym widzem niektórych przestępstw i jego grzechem było to, że miał oczy. Na miejscu wygnania miał on nie znaleźć nikogo kto mówiłby po łacinie.

Jerome (Chronicon, 2033, an. Tiberii 4, an. Dom. 17: "Ovidius poeta in exilio diem obiit et iuxta oppidum Tomos sepelitur")

Silvae, 1.2, 254–255: "nec tristis in ipsis Naso Tomis".

Pliniusz, Naturalis Historia, 32.152: "His adiciemus ab Ovidio posita animalia, quae apud neminem alium reperiuntur, sed fortassis in Ponto nascentia, ubi id volumen supremis suis temporibus inchoavit"

Plik: Ion Theodorescu-Sion - Ovidiu w exil.jpg

Deportacja Owidiusza, malował Jonah Teadaresku, cc wikimedia

Pomimo wielokrotnie podejmowanych próśb i błagań poety, wstawiennictw wielu wpływowych przyjaciół o odwołanie go z banicji ani August, ani jego następca Tyberiusz, nie złagodzili tego surowego wyroku. Przyczyna zesłania do dziś nie została wyjaśniona - zachowało się zbyt mało źródeł. Poeta zmarł na zesłaniu, nie ujrzawszy już nigdy Rzymu. Wygnanie było najokrutniejszym i najboleśniejszym ciosem, jaki mógł spotkać poetę: został dożywotnio skazany na przymusowy pobyt w kresowym mieście, zamieszkanym przez zbarbaryzowanych Greków, Getów i Sarmatów. Oderwany od wszystkiego, co wcześniej stanowiło sens i treść jego życia, pozbawiony dostępu do książek i możliwości wymiany myśli z ludźmi kultury, sztuki oraz nauki, z dala od przyjaciół i żony, załamany psychicznie, nękany też chorobami, starzejący się poeta nie przestaje tworzyć. Zimą, na przełomie 8/9 roku n.e. pisze pierwszy zbiór elegii wygnańczych Tristia (Żale). Następna księga powstała w 9 roku, a kolejna w latach 9-10, czwarta w latach 10-11, a ostatnia w latach 11-12. 

Nie wykluczając jego pobytu na wybrzeżu Morza Czarnego, można założyć że mógł on posiadać drugą willę wypoczynkową na innym terytorium, wśród mieszkańców ówczesnego Polesia. Istotnie, sam ów autor wymienia swoją twórczość w lokalnych językach geto-sarmackich (Ex P. 4.13.19–20), która jednak nie zachowała się, autorzy cytowani w tekście wypominają iż miał on przebywać w lokalizacji znadującej się "sześć mil od Pińska przy drodze na Grodno". Istnieje legenda o pobycie Owidiusza w Pińsku, poparta rzekomymi znaleziskami, zaś poniższy autor T. Narbutt nie jest jedynym który ją przytacza. Dawni badacze tych terenów opisują olbrzymią mogiłę- wg nich przy ujściu Cny do Prypeci miała istnieć "góra sypana zwana Widium Horod, domniemany grób Owidyjusza Nazona". W pracy naukowej polski filolog klasyczny, Gustaw Przychocki zajmując się latynistyką, prowadził szerokie badania nad twórczością Owidiusza, badał także legendę o grobie Owidiusza na ziemiach polskich. Napisał on pierwszą książkową publikację na ten temat: Grób Owidjusza w Polsce (1920). Część autorów cytuje przepisany w 1581 r. tekst z "Epitaphium Nazona", nagrobka poety, który zaginął z jego grobu, lub chodziło o inny grób, w innej lokalizacji.

Ta rzeka skierowawszy nieco bieg swój ku południowi, nad Białogrodem Miastem Tureckim, niżeli w Czarne Morze, pierwej się w przyległe morzu wlewa Owidowe Jezioro, tak rzeczone od Nazona Owidiusza sławnego Rymotworcy, z Rzymu Dekretem Augusta Cesarza pro Libro amorum, czyli za inne obiekcje, aż tu wygnanego; gdzie Librum Tristium i de Ponto napisał; a przy tym sobie na kamieniu Nagrobek, który tam Curiositate ductus Roku 1581 z innemi Szlachtą, sześć dni drogi ujechawszy od Dniepru, sławny Poeta Historyk Woynowski, znalazł, koło źrzódła, na jednym zielonym padole przy Greckich granicach, gdzie quondam jakiegoś miasta, czyli wsi rudera pokazała się; i ochędożywszy go z trawy i obrostu, czytał cum admiratione w te słowa:

Hic situs est Vates, quem Divi Caesaris ira
Augusti, Latia cedere jussit humo.
Saepe miser voluit Patriis occumbere terris,
Sed frustra! hunc illi fata dedere locum.

To jest:
Tu złożon Rymotworca: tego Cesarz gniewny
August, z Włoch swej Oyczyzny, wygnał za akt pewny,
Pragnął nieszczęsny złożyć swe w Ojczyżnie zwłoki,
Lecz darmo! bo mu miejsce, tu dały wyroki.

Niektórzy twierdzą, że Owidiusz na Polisiu był wygnańcem, iż tam i górę i jezioro pokazują Owedowemi nazwane, twierdząc że Czarne Morze aż się tam opierało, wielkiemi jeziorami i kotwicami często znalezionemi tego zdania popierając. Ale pierwsza probabilior sententia.

wg Benedykt Chmielewski, "Nowe Ateny", http://literat.ug.edu.pl/ateny/0032.htm

 

Strona 310

Strona 310

fragment, wg Rzeczy staropolskie - Wydanie 14 - Strona 310
books.google.pl/books?id=IjsHAQAAIAAJ
Tadeusz Mikulski - 1964

Strona 190

Archeologia: Rocznik Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie i Polskiego Towarzystwa Archeologicznego, Tomy 26-29
Zakład im. Ossolińskich., 1976, s 190

Kolejną wskazówkę daje pochodzący z Pińska autor i historyk, Adam Naruszewicz. Zidentyfikował on nazwę lokalnej rzeki Polesia, Dniestru, w twórczości Owidiusza.

wg Historya narodu polskiego, Tomy 1-2, Autorzy Adam Naruszewicz

Polesie, kraina trudno dostępna, pokryta bagnami, które podobno są pozostałością morza opisywanego przez Herodota (490-425 r. p.n.e. ), od zawsze stanowiło miejsce schronienia. Do dziś opowiada się o tym, że poeta Owidiusz Nazon, wyrzucony z Rzymu osiadł na Polesiu i tam umarł. Jego grób, jak się przyjmuje, znajduje się u ujścia rzeki Cny do Prypeci w pobliżu miejscowości Każangródek. (za: www.pinsk.pl

Miejscowość Każangródek znajduje się na terytorium obecnej Białorusi, w pobliżu granicy z Polską. Wg obecnych miejscowych opisów, poeta został pochowany na górze, i na cześć tego wielkiego człowieka, zmieniła nazwę na Видиж-гора- górę Vidizh (transliteracja wg Google). (Wskazówki dojazdu: http://vandrouka.by/2012/kozhan-gorodok/). Tłumaczenie opisu "Tajemnicy góry Owidiusza" jest dostępne pod tym linkiem

Czasy Popiela II Kotyski

W publikacji "Od Berdyczowa do Rzymu" na str. 302, Jerzy Stempowski w 1971 podaje następującą, traktowaną nieco humorystycznie, informację: „Dwór, pisze, na którym wygnany Owidiusz ostatnie lata przepędził, był to dwór naszego Popiela Kotyski". Nie jest to jednak pozbawione sensu- wg Augusta Bielowskiego i jego chronologii dziejów Polski, Popiel II objął rządy w 12 roku n.e. Autor znalazł listy Owidiusza do (Popiela II) Kotyski. Przytaczamy je w całości:

(...)

wg Wstęp krytyczny do dziejów Polski Autorzy August Bielowski

 

Teodor Narbutt, w: Kolumb pamiętnik, Tomy 9-16

Druga relacja

 

 

 

 

 

 

 

 wg Michała Wiszniewskiego Historya literatury polskiéj Autorzy Michał Wiszniewski

 

Dzieje starożytne narodu litewskiego: Śledzenia początkow narodu ..., Tom 2 Autorzy Teodor Narbutt

Dzieło Owidiusza- Metamorfozy

Najważniejsze dzieło tego artysty, ze względu na z jednej strony oryginalność koncepcji tematycznej i struktury artystycznej, a z drugiej - ogólny poziom literacki dzieła. Jakkolwiek Owidiusz zawdzięcza sławę wszystkim swym utworom, to jednak Metamorfozy zajmują w jego twórczości miejsce szczególne, stanowiąc zarazem zjawisko wyjątkowe w literaturze rzymskiej i europejskiej. Jako dzieło sztuki poetyckiej dowodzą absolutnej biegłości narracyjnej autora, jego niewyczerpanej inwencji, bogactwa fantazji, doskonałości języka i wersyfikacji. Ale utwór o przemianach to nie tylko pełna niezwykłego czaru i wewnętrznej harmonii kolekcja pięknych historii, złączonych w kunsztowną, rozbudowaną całość, ale też utwór, który, nic nie tracąc ze swojej poetyckości i baśniowości, wnika głęboko w nieprzebrane bogactwo ludzkiej psyche, odkrywa tajemniczy świat emocji i przeżyć człowieka, ukazując historyczne, filozoficzne i moralne aspekty jego egzystencji Poemat powstał w przybliżeniu w latach 2-8 n.e., w roku wygnania Owidiusz pozostawił to dzieło bez ostatecznego szlifu. W czterowierszowym prooemium czyli wstępie poeta starał się możliwie jak najzwięźlej określić zarówno cel swojego poematu, jak i jego główne założenia strukturalne: utwór ten miał być chronologicznym przedstawieniem dokonujących się w świecie przemian, których sprawcami są bogowie. Natomiast podstawą struktury poematu miała być jego ciągłość (carmen perpetuum). Swoistość czy też oryginalność struktury Metamorfoz na tle całej epiki starożytnej, nie wyłączając Kallimacha, wyraża się z jednej strony w częściowym odejściu od wzorów homeryckich, z drugiej - w częściowym tylko przyjęciu wzorów poezji epickiej Kallimacha. Ogólnie rzecz ujmując, w Metamorfozach można wyróżnić trzy wielkie serie teologiczne:

  • część pierwsza (ks. I-V) - obejmuje podania dotyczące najdawniejszych dziejów mitycznych, od stworzenia świata z chaosu do czasów Kadmusa i Perseusza
  • część druga (ks. VI-X) - mity epoki Herkulesa
  • część trzecia (ks. XI-XV) - mity trojańskie i italsko-rzymskie, wkraczające częściowo w epokę historyczną.

File:Ovidius Metamorphosis - George Sandy's 1632 edition.jpg

Okładka Metamorfoz z 1666 r., cc wikimedia

W Metamorfozach mamy więc doczynienia z próbą ujęcia całości materiału mitologicznego w system chronologiczny, tworzący quasi-historyczną strukturę poematu. Kumulowanie opowiadań mitologicznych w tym dziele odbywa się na kilku różnych zasadach: niektóre z mitów poeta grupuje wokół jednej wybitnej postaci, a niekiedy ta zasada zostaje skrzyżowana z kryterium geograficznym czy regionalnym. Innym sposobem zachowania jedności narracji jest stosowanie kryterium podobieństwa czy też kontrastu tematycznego, emocjonalnego bądź kompozycyjnego. Przesłanie Metamorfoz mieści się w idei zmienności jako powszechnej zasady bytu. Wizja świata jaką one przynoszą nie należy do określonej koncepcji filozoficznej, bo jest to wizja głównie poetycka.

opr. A. Fularz na podst. Wikipedii

literatura:

H. Łopacińskiego, nr 1. 5 R. Skulski, Owidiusz - Polakiem, „Eos", R. XIX: 1913, s. 74-81. 6

G. Przychocki, Grób Owidiusza w Polsce, warszawa 1920, Prace Towarzystwa Naukowego warszawskiego. I. Wydział Językoznawstwa i Literatury, nr 8.

Przychocki G.: Grób Owidiusza w Polsce, W-wa 1920, oraz tenże: Kulturo klasyczna w kulturze współczesnej, Wwa 1929.

Ryszard Skulski. Owidiusz - Polakiem. ..Eos" 1913.

 

  1. Słownik folkloru polskiego - Strona 290

    books.google.pl/books?id=o1jgAAAAMAAJ
    Julian Krzyżanowski - 1965
     

    178 — 180) mógł poświęcić dwie stronice pobytowi Owidiusza na Polesiu, zakończone żartobliwą formułką: „Żadnej więc nie podlega wątpliwości, iż Owidiusz, oganiając się od komarów i jedząc sobie wijuny, rymy polskie na Polisiu składał".

     
  2. Pisma wybrane - Strona 189

    books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
    Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005
     

    Wiersz Syrokomli głosił spoczynek Owidiusza na Polesiu, w dobrach Radziwiłłowskich. Potem ze starych kronik wspomniał Owidowe Jezioro Sienkiewicz83. Nikt bodaj nie podjął motywu na nowo. Legenda traciła uzasadnienie kulturalne, ...

     
  3. Więź - Tom 28,Wydania 4-6 - Strona 118

    books.google.pl/books?id=DA_tAAAAMAAJ
    1985
     

    o Polesiu wołyńskim jako ziemi zesłania Owidiusza. Cytowałeś nawet wiersz Syrokomli, mówiący o tym, jak „August Cezar", widząc, że Owidiusz uwodzi mu córkę, orzek' Niech nad morze Euksyńskie poeta pojedzie; A tam, jeśli się pisać nie ...

     
  4. Biurko Konopnickiej - Strona 59

    books.google.pl/books?isbn=8385254668
    Maria Danilewicz Zielińska - 2000
     

    Jeśli mnie pamięć nie myli — atakował go wówczas ojciec — sam opowiadałeś kiedyś, że legenda o Polesiu wołyńskim jako ziemi zesłania Owidiusza ma pewne szanse prawdopodobieństwa. Cytowałeś nawet wiersz Syrokomli mówiący o ...

Wiadomości Brukowe. 1818 nr82

 

Toż samo dzieje się i na Polesiu, Cói to? zapytacie W. Pano- wie: czy Pińsk chce ... rozmaitości i. t. d. pińskich; · (i) Dotąd jest1na Polesiu góra zwam Owid-hora, ...

Nożyce Dalili - Wydanie 52 - Strona 27

books.google.pl/books?id=S-DrAAAAMAAJ
Józef Łobodowski - 1968 -

Taka sama dziura jak Pińsk? — Dużo gorsza. Ale nie myśl — to historyczna miejscowość, kiedyś tam była stolica niezależnego księstwa, a podobno słynny rzymski poeta przybywał tam na wygnaniu — Owidiusz się nazywał i ...

Nasza przeszlość - Tomy 15-16 - Strona 292

books.google.pl/books?id=Cr8TAAAAIAAJ
1962 - ‎
 

A ksiądz profesor Kamil Kantak • — to niemal Sfinks, wyrwany gdzieś ze szlaków historii i rzucony niezbadanym wyrokiem do Pińska, jak niegdyś ponoć Owidiusz do Dawidgródka. Ksiądz Kantak uczył nas jeszcze w mniejszym seminarium ...

 

Pisma wybrane - Strona 187

books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005
 

Pamiętniki Mullera notują tradycję wołyńską o przewiezieniu zwłok Owidiusza do Kijowa: była to wersja „głośna na Wołyniu". ... Tradycja poleska wspierała się na geologicznej przesłance: oto Morze Czarne „aż pod Pińsk podchodziło"; jakiś ...

 

Pisma wybrane - Strona 188

books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005
 

... zamek, którego pozostałe ślady zowią się dziś Dwór Owidyjewy; na powierzchni tej góry znajdują się nieraz rzymskie pieniądze, medale; jeden z nich, żelazny, ma wyobrażenie dwóch głów uwieńczonych z napisem: Ovidio et Terentio77.

Pisma wybrane - Strona 187

books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005
 

Chmielowski wiedział jeszcze o górze i jeziorze, które „Owedowymi" nazwano, ale sprawy nie był pewien: wolał relację Wojnowskiego; jest to probabilior sen- tentia72. Tradycja poleska wspierała się na geologicznej przesłance: oto Morze ...

 
wg "Co to jest Polesie?",
 
Jeden z poleskich mitów głosił, że ostatnie lata życia spędził tu wygnany z Rzymu Owidiusz, a pochowano go na nadprypeckiej górze nazywanej Górą Owidiusza.

Podróż Kontryma, urzędnika banku polskiego odbyta w roku 1829 ...

 

Wysłany od niego w te strony urzędnik banku P. Kontrym, wy konał dane sobie ..... życie skończył, sławny z talentu i poezyi i przy gód Rzymianin Owidiusz Naso.

  1. Pisma wybrane - Strona 185

    books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
    Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005
     

    List poetycki Owidiusza (Ex Ponto, II 9), przechowujący imię Kotysa, króla Tracji, skierował uczony do Popiela II Kotyski, na którego dworze „wygnany z Rzymu Owidy ostatnie lata swoje przepędzał". Oglądać możemy imaginacyjny portret ...

     
  2. Kultura - Wydania 123-126 - Strona 59

    books.google.pl/books?id=9jceAQAAIAAJ
    1958 - ‎
     

    Toteż nawet August Bielowski w swym „Wstępie krytycznym do dziejów Polski" — z 1850 sądzi, że list Owidiusza do króla Kotysa skierowany był do bajecznego Popiela II Kotyski. „Dwór, pisze, na którym wygnany Owidiusz ostatnie lata ...

     

Pisma wybrane - Strona 185

books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005
 

Warto jeszcze poznać, jak to się stało, że poeta miał w Polsce potomka: nie jest oraz bez podobieństwa, że Owidiusz, pomiędzy Sławianami mieszkając ... II Kotyski, na którego dworze „wygnany z Rzymu Owidy ostatnie lata swoje przepędzał".

 

Pamiętnik literacki: czasopismo kwartalne poświęcone ...

books.google.pl/books?id=jDJgAAAAMAAJ
1975
 

286, 315). Jeden z dystychów Zamoyskiego cytowanych przez Bohomolca dotyczy „bagna Owidiuszowego" {„palus Ovidiana"). Zob. T. Mikulski, U grobu polskiego Owidiusza. W: Prace historycznoliterackie. Księga zbiorowa ku czci Ignacego ...

 

Pisma wybrane - Strona 178

books.google.pl/books?id=5aRiAAAAMAAJ
Tadeusz Mikulski, ‎Paweł Kaczyński, ‎Gertruda Wichary - 2005

Po Witołdzie „stanął z swym wojskiem nad jeziorem błotnistym, które obywatele tameczni nazywają w swym języku Bagnem Owidiuszowym, a po łacinie palus Ovidiana", hetman Zamoyski, zwycięzca wyprawy wołoskiej. Towarzyszył mu ...

 

Rzeczy staropolskie - Wydanie 14 - Strona 310

books.google.pl/books?id=IjsHAQAAIAAJ
Tadeusz Mikulski - 1964 -
 

... zaznaczył autor „Owidowe Ozero"; po czym powołując się pedantycznie na kronikę Isselta, opowiedział tryumfy Wojnowskiego i przepisał epitafium Nazona 37. Nie minął wydarzenia erudyta stokroć bardziej zaciekły, Benedykt Chmielowski...

 

Ksiega zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego: prace ...

books.google.pl/books?id=ZfEcAAAAIAAJ
Ignacy Chrzanowski - 1936

... opowiedział tryumfy Wojnowskiego i przepisał epitaphium Na- zona 3. Nie minął wydarzenia erudyta stokroć bardziej zaciekły, Benedykt Chmielowski, którego wiedza o Owidjuszu w Polsce nie przekroczyła jednak tekstu Rzączyńskiego 4.

 

Ksiega zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego: prace ...
books.google.pl/books?id=ZfEcAAAAIAAJ
Ignacy Chrzanowski - 1936
 

... a sąsiedni wieśniacy przechowują podanie, iż na niej mieszkał cudzoziemiec przybyły z za morza i że miał na niej awój zamek, którego pozostałe ślady zowią się dziś Dwór Owidyjewy; na powierzchni tej góry znajdują się nieraz rzymskie ...

Od Berdyczowa do Rzymu - Strona 302

books.google.pl/books?id=-4sNAAAAIAAJ
Jerzy Stempowski - 1971
 

„Dwór, pisze, na którym wygnany Owidiusz ostatnie lata przepędził, był to dwór naszego Popiela Kotyski". 2. W fraszce o Owidiusza na Polesiu Syrokomla opowiada o kłopotach Augusta, któremu poeta bałamucił córkę Julię, i który, ...

 

Czar Polesia - Strona 15

books.google.pl/books?id=6bciAQAAIAAJ
Grzegorz Rąkowski - 2001
 

Uważano także, że właśnie na Polesiu spędził ostatnie lata życia wygnany z Rzymu poeta Owidiusz i do dziś pokazuje się nad Prypecią Górę Owidiusza, gdzie rzekomo miał być pochowany. Specyfika bagiennego krajobrazu Polesia bierze ...

Addthis: